เครน คืออะไร เรารู้จักกันมากน้อยแค่ไหน?

เครน คืออะไร เรารู้จักกันมากน้อยแค่ไหน?

เราจะมาแนะนำให้ความรู้ รวมถึงสิ่งที่น่าสนใจอื่นๆ เพิ่มเติมเกี่ยวกับเครน ไม่ว่าจะเป็นประเภท ลักษณะการทำงาน บทบาทความรับผิดชอบของผู้บังคับเครน และการใช้งานเครนอย่างปลอดภัย ซึ่งเป็นหลักสำคัญอย่างหนึ่งในการทำงาน

สำหรับหัวข้อแรกเราจะพูดถึงความหมาย และประเภทของเครน ว่ามีลักษณะการทำงานและหน้าที่สำคัญหลักๆ อย่างไร

เครนคืออะไร?
เครน หรือที่เรียกว่า ปั้นจั่น หมายถึงเครื่องจักรกลที่ใช้ยกสิ่งของขึ้นลงตามแนวดิ่ง และเคลื่อนย้ายสิ่งของเหล่านั้นในลักษณะแขวนลอยไปตามแนวราบ

เครนแบ่งเป็นสามประเภทใหญ่ๆ คือ
1. เครนเหนือศีรษะและเครนขาสูง (Overhead Crane)
2. เครนหอสูง (Tower Crane )
3. รถเครน เรือเครน (Mobile Crane)

1. เครนเหนือศีรษะและเครนขาสูง (Overhead Crane)
เป็นเครนที่ใช้ยกสิ่งของที่มีน้ำหนักไม่มากสำหรับเครนชนิดนี้ถือเป็นเครนไฟฟ้าที่ได้รับความนิยมใช้กันมากที่สุดสำหรับทุกโรงงานอุตสาหกรรมในประเทศไทย เพราะมีโครงสร้างที่ไม่ใหญ่มากนักและใช้พื้นที่น้อย สามารถเคลื่อนที่ยกวัตถุได้ง่าย มีน้ำหนักที่ไม่มากไม่ทำให้โครงสร้างของสถานที่ใช้งานรับภาระน้ำหนักที่หนักเกินไป

2. เครนหอสูง (Tower Crane)
เป็นเครนที่นิยมใช้ในการก่อสร้างเนื่องจากความสูงของตัวเครนและการใช้ยกสิ่งของที่มีน้ำหนักได้มากสามารถทุ่นแรงงานได้จำนวนมากแต่เครนชนิดนี้ต้องคำนึงถึงความปลอดภัยมากเนื่องจากหากเกิดอุบัติเหตุจะเป็นอันตรายอย่างมาก

3. รถเครน เรือเครน (Mobile Crane)
เครนชนิดนี้ใช้ในการเคลื่อนที่ไปในที่ต่างๆเน้นความสะดวกเป็นหลักยกน้ำหนักได้ไม่มากแต่ถ้าเป็นเรือเครนจะยกน้ำหนักได้มาก ใช้ในเรือเป็นหลักรวมถึงท่าเรือด้วย

จริงๆ แล้วยังมีปลีกย่อยของเครนอีกหลายประเภทที่แยกออกมา เช่น
Truck loader crane อันนี้เป็นเครนติดรถบรรทุก หรือ Hiab (เฮี้ยบ) ยกของที่ติดกับกระบะบรรทุกขนาดไม่ใหญ่มาก มีแบบพับหลัง และแบบปกติขนาดใหญ่ๆยกได้ถึง 8 ตันก็มี

Single Girder เครนเหนือศีรษะ-คานเดี่ยว

Electric Overhead Travelling Crane – Single Girder หรือ เครนเหนือศีรษะ-คานเดี่ยว
เป็นเครนไฟฟ้าที่ได้รับความนิยมมากที่สุดสำหรับโรงงานอุตสาหกรรมในประเทศไทย เหมาะกับการใช้งานกับน้ำหนักที่ยกประมาณ 0.1 ตัน ถึง 12.5 ตัน มีความกว้างประมาณ 6 – 25 เมตร โดยใช้วิธีการออกแบบตามหลักวิศวกรรม จึงมีความปลอดภัยสูงสุดสำหรับการใช้งาน ซึ่งเครนเหนือศีรษะ-คานเดี่ยวจะใช้พื้นที่ความสูงจากรางวิ่งเครนถึงหลังคาไม่มาก มีโครงสร้างตัวเครนที่มีน้ำหนักเบา และสามารถเคลื่อนที่ขึ้น-ลง ซ้าย-ขวา ได้เต็มประสิทธิภาพ ไม่เป็นภาระหนักสำหรับโครงสร้างเสาโรงงาน ทำให้การใช้งานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ นิ่มนวล พร้อมทั้งยกวัตถุเคลื่อนที่ได้อย่างปลอดภัย

Double Girder เครนเหนือศีรษะ-คานคู่

Electric Overhead Travelling Crane – Double Girder หรือเครนเหนือศีรษะ-คานคู่
เป็นเครนไฟฟ้าที่ได้รับความนิยมสำหรับโรงงานอุตสาหกรรมที่ใช้งานยกน้ำหนักที่หนักมาก น้ำหนักยกประมาณ 5 ตัน ถึง 50 ตัน มีความกว้างใช้งานประมาณ 10 – 30 เมตร เครนเหนือศีรษะแบบคานคู่จึงเหมาะสมมากกว่า เพระมีโครงสร้างที่มีความแข็งแรงและปลอดภัยมากกว่าโดยใช้วิธีการออกแบบตามหลักวิศวกรรม จึงมีความปลอดภัยสูงสุดสำหรับการใช้งานเครนแบบคานคู่

Gantry Crane (แกนตี้เครน) เครนสนาม

Gantry Crane (แกนตี้เครน)
คือเครื่องจักรที่ใช้ยกสิ่งของในแนวดิ่งและเคลื่อนที่ไปตามรางในแนวตั้งและแนวนอนคล้ายกับ Electric Overhead Travelling Crane แต่มีความแตกต่างกันตรงที่การเคลื่อนที่ของเครนนั้นจะเคลื่อนที่โดยล้อเลื่อนที่อยู่ที่พื้น

Monorail เครนรางเดี่ยว

Monorail (โมโนเรล )เป็นเครนรางเดี่ยวชนิดหนึ่ง
ตัวรางจะ Fix อยู่กับที่ มีรอก (Hoist) เคลื่อนที่ไปตามราง เดินหน้า-ถอยหลัง และยกของขึ้น-ลงในแนวดิ่ง การออกแบบโครงสร้าง จะต้องคำนึงถึงการรับแรงในแนวนอนเนื่องจากการเคลือนที่ของรอกด้วยนะครับ เพราะเป็นแรงที่ทำให้เกิดการสั่น และการเสริมค้ำยันที่เพียงพอก็จะช่วยลดการสั่นได้เป็นอย่างดี

Semi Gantry Crane เครนสนามกึ่งเครนเหนือศีรษะ

Pilla Jib crane เครนแขนยื่น (เครนแขนเดียว)

Jib crane หรือ เครนแขนยื่น
ลักษณะจะเป็นรางเครนยื่นออกมาและมีรอกวิ่งตามราง ตัวแขนจะสวิงได้ มีทั้งแบบ 180องศา และ 360องศา การสวิงมีทั้งแบบManual และ Motor swing ตัวโครงสร้าง มีทั้งแบบตั้งเสา(Pillar type) และแบบยึดติดกำแพง(Wall type)

Jib crane นิยมใช้ในงานยกที่น้ำหนักไม่มากนัก ส่วนมากไม่เกิน 2ตัน สวิงจากจุดหนึ่งไปอีกจุดหนึ่งรอบแกนหมุน การออกแบบ jib crane สิ่งสำคัญที่ต้องคำนึงถึงคือ

Wall mount Jib crane เครนแขนยื่น (เครนแขนเดียว) ติดผนัง

Deflection หรือ ค่าการแอนตัว จะต้องไม่เกินค่ามาตรฐาน L/200 (ญี่ปุ่น) หรือจะใช้ L/350 (ยุโรป)
Footing หรือฐานราก จะต้องแข็งแรงพอ สามารถรับโมเมนต์ที่เกินจากการยกน้ำหนักสูงสุดที่ปลายแขนได้

Truck mounted crane ถ้าแปลตามตรงมันก็คือ เครนติดรถบรรทุกความหมายเดียวกับเฮี้ยบ แต่จริงๆ มันคือตัวรถเครนเลย เพียงแต่หัวจะเป็นหัวรถบรรทุก

Mobile lattice crane ปกติรถล้อยางจะเป็นบูมไฮดรอลิก แต่นี่พิเศษหน่อย คือจะเป็นบูมถัก (Truss) เป็นเครนที่อยู่ตามท่าเรือ หรืออยู่ที่ใดนานๆไปเลย หรือเครนขนาดใหญ่มาก 500 ตัน+

Special purpose crane ตรงตัวเลย คือเครนที่ทำมาเพื่อวัตถุประสงค์พิเศษ เช่น ดับไฟ เครนทหารกันกระสุน
ฯลฯ ต่างๆ นาๆ ทุกวันนี้ได้มีการพัฒนากันไปมากเหลือเกินกว่าจะเรียก

ประเภทของเครนมีหลายประเภท หลายชนิด และหลายขนาด บางชนิดสามารถทำงานได้หลายอย่าง บางชนิดก็ทำงานได้อย่างเดียว ดังนั้นจึงมีความจำเป็นที่จะต้องเรียนรู้ประเภท ลักษณะต่างๆของเครน เพื่อที่จะสามารถเลือกให้เหมาะสมกับงานก่อสร้าง และการผลิตซึ่งเป็นปัจจัยหนึ่งที่เป็นผลให้การก่อสร้าง และการผลิตมีประสิทธิภาพสูงสุด